ภาพเด็กชาวกระหร่างและแม่น้ำเพชรบุรี (ซ้าย) และภาพหมอเย้าและภรรยาพร้อมจระเข้ในเรือ (ขวา)

หลักการและเหตุผล

แม่น้ำเพชรบุรีเป็น 1 ใน 5 แม่น้ำสายสำคัญของประเทศไทย มีต้นกำเนิดมาจากฝั่งตะวันตกบริเวณชายแดนไทย-พม่าในพื้นที่อุทยานแห่งชาติ แก่งกระจาน ไหลลงสู่อ่าวไทย มีความยาวรวมกว่า 200 กิโลเมตร และจากคำบอกเล่าของชาวกระหร่างซึ่งอาศัยอยู่กับแม่น้ำเพชรบุรีกลางผืนป่า แก่งกระจาน มาหลายชั่วอายุคน ชาวกระหร่างอยู่ร่วมกับจระเข้มานานกว่าร้อยปี แต่หลักฐานเก่าแก่ที่น่าจะพอยืนยันได้ว่ามีจระเข้น้ำจืด (Crocodylus siamensis) อาศัยอยู่ในแม่น้ำเพชรบุรีก็คือภาพถ่ายที่ทางอุทยานแห่งชาติแก่งกระจานได้ รับมอบจาก ฯพณฯ องคมนตรี สวัสดิ์ วัฒนายากร (ภาพที่ 16) ซึ่งถ่ายไว้เมื่อประมาณปี พ.ศ. 2519 เป็นภาพหมอเย้า หรือ นายเย้า เจริญสุข หมอจระเข้ฟาร์มสมุทรปราการ มาจับจระเข้ในบริเวณโป่งลึก-บางกลอยเพื่อจะนำกลับไปที่ฟาร์ม

วัตถุประสงค์

- เพื่อศึกษาการกระจายและขนาดประชากรจระเข้น้ำจืดที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติ ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน ซึ่งจะเป็นประโยชน์ในการประเมินสถานภาพ และกำหนดแผนการจัดการที่เหมาะสม

- เพื่อเสริมความชำนาญในการจำแนกหลักฐานการปรากฏ ร่องรอย รัง ของจระเข้น้ำจืดให้แก่ทีมวิชาการ และบุคคลทั่วไปที่สนใจ

ผลการดำเนินงาน

ในปี พ.ศ. 2544 ระหว่างที่สมาคมอนุรักษ์สัตว์ป่า (WCS) ประเทศไทย จัดการอบรมการติดตั้งกล้องดักถ่ายภาพสัตว์ป่าเพื่อสำรวจและติดตามประชากรเสือโคร่งในพื้นที่อุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน ด้วยความบังเอิญ กล้องหนึ่งตัวสามารถถ่ายภาพจระเข้น้ำจืดได้ (ภาพด้านล่าง) ซึ่งนับว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของโครงการ ผนวกกับทางอุทยานแห่งชาติแก่งกระจานได้มองเห็นความสำคัญและคัดเลือกจระเข้น้ำจืดเข้าเป็นชนิดพันธุ์แห่งผืนป่า (Living Landscape Species) ของพื้นที่ป่าแก่งกระจาน รายงานการพบรังจระข้ในธรรมชาติครั้งแรกในปี พ.ศ. 2551 และปีต่อๆ มายิ่งเป็นการเน้นย้ำถึงความสำคัญของการสำรวจครั้งนี้

ภาพจระเข้น้ำจืดที่ได้จากกล้องดักถ่ายภาพ โดยสมาคมอนุรักษ์สัตว์ป่า (WCS) ประเทศไทย
เดือนมีนาคม 2544 ที่ปากห้วยมะระแคเนาะ

สภาพรังจระเข้ที่พบเมื่อ กรกฎาคม 2553

อุทยานแห่งชาติแก่งกระจานได้ทำการบันทึกข้อมูลรัง ติดตามการขึ้นทำรังวางไข่ร่วมกับผู้เชี่ยวชาญจากสมาคมอนุรักษ์สัตว์ป่า ได้แก่ John Thorbjarnarson และ Steve G. Platt ก่อนที่จะเริ่มรวบรวมประวัติการพบจากการสัมภาษณ์ (สิงหาคม - กันยายน 2553) สำรวจตามแม่น้ำสายหลัก (พฤษจิกายน 2553 - มิถุนายน 2554) และ เริ่มสำรวจในพื้นที่อ่างเก็บน้ำ (พฤษภาคม - ตุลาคม 2554) ผลการสำรวจเบื้องต้นได้ทำให้ทราบถึงการกระจายของจุดที่พบจระเข้และดัชนีความชุกชมเบื้องต้น (ตารางที่ 6 และภาพที่ 17) ซึ่งโดยรวมสามารถประเมินได้ว่ามีจระเข้อาศัยอยู่ในแม่น้ำเพชรบุรีอย่างน้อย 2 ตัว

ตาราง ผลการสำรวจการปรากฏของจระเข้น้ำจืดที่พบระหว่างเดือน พ.ย. 2553- มิ.ย. 2554

เส้นสำรวจ	จำนวนวัน	ระยะทาง (กม.)	จำนวน (อัตราการพบต่อ 10 กม.)
			ร่องรอยต่าง ๆ	กองมูล
ก. ลำแม่ประโดน
พ.ย. 53	6	48.4	ไม่พบ	ไม่พบ
ข. แม่น้ำเพชรบุรี
พ.ย. 53	4	18.8	ไม่พบ	2 (1.06)
ธ.ค. 53	6	35.1	1 (0.28)	2 (0.57)
ม.ค. 54	5	48.5	ไม่พบ	2 (0.41)
มี.ค. 54	5	31.6	1 (0.32)	0
เม.ษ. 54	4	37.1	1 (0.27)	1 (0.27)
พ.ค. 54	5	37.8	ไม่พบ	ไม่พบ
มิ.ย. 54	2	32.9	ไม่พบ	ไม่พบ
สรุปรวม	31	241.8	3 (0.12)	7 (0.29)

ภาพแสดงการพบจระเข้จากการสัมภาษณ์แยกแสดงตามช่วงปีที่พบ (ซ้าย)
และร่องรอยจระเข้ที่พบระหว่างการสำรวจทางเรือ แยกแสดงตามประเภทของร่องรอย (ขวา)

สภาพพื้นที่และการเก็บข้อมูลที่รังจระเข้

การสำรวจทางเรือและการบันทึกร่องรอย

การส่องไฟเพื่อยืนยันการปรากฎของจระเข้น้ำจืดในอ่างเก็บน้ำแก่งกระจานตามตำแหน่งที่ชาวประมงรายงาน

ภาพตัวอย่างหลักฐานการปรากฎของจระเข้ที่พบ

ภาพการอบรมเรื่องเทคนิคการสำรวจจระเข้ การจัดการจระเข้ในฟาร์มจระเข้

รายงานจากภาคสนาม

> บันทึกการสำรวจลำน้ำเพชรฯ กับความหวังสุดท้ายของจระเข้น้ำจืดไทย Part 1

> บันทึกการสำรวจลำน้ำเพชรฯ กับความหวังสุดท้ายของจระเข้น้ำจืดไทย Part 2